حجت الاسلام و المسلمین محسن مهاجرنیا رئیس انجمن های علمی «حوزه» درگفتگو با سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری حوزه طی گزارشی از تاریخچه ،اهداف و شکل‌گیری انجمن‌های علمی حوزه وتبیین اولویت های علمی وپژوهشی این مجموعه گفت: انجمن‌های علمی، اصطلاحاً پاتوق گفتگو هستند و زمانی که یک فکر قصد عرضه را دارد، می توانیم بگوییم اینجا بورس افکار است.
*لطفا گزارشی از تاریخچه شکل‌گیری انجمن‌های علمی حوزه علمیه قم و اهداف آن ارائه بدهید؟
انجمن‌های علمی حوزه یک سابقه طولانی یازده‌ساله دارد و در این مدت مشغول فعالیت در حوزه‌های مختلف علمی بوده است،شکل گیری انجمن‌های علمی یک پدیده نو در حوزه‌های علمیه بود که در کنار ساختار حوزه و بیرون از مجموعه رسمی حوزه شکل گرفت و در حوزه‌های مختلف کارهای خوبی انجام داده است.
فعالیت‌های انجمن‌های علمی، ازیک‌طرف جزو نیازهای ضروری و وظایف علمی حوزه‌های علمیه است و از طرف دیگر حوزه متصدی این ضروریات نیست. ازاین‌جهت وجود انجمن‌های علمی یک ضرورت برای حوزه‌هاست و امروزه موردقبول واقع‌شده است و همه احساس می‌کنند انجمن‌های علمی می‌توانند مسئولیت بزرگی را در کنار حوزه انجام بدهند و ارجاعات متعددی که درزمینه مختلف از جانب حوزه به انجمن‌های علمی می‌شود نشان‌دهنده این است که مسئولیت بسیار مهمی بر عهده انجمن‌های علمی است و دیگران هم این مطلب را قبول کرده‌اند.
در اساسنامه انجمن‌های علمی آمده است که انجمن‌های علمی یک‌نهاد حوزوی است. به این معنا که اعضای آن منتسب به حوزه هستند و معنایش این نیست که انجمن‌های علمی فقط در حوزه‌ها کار می‌کنند و بسیاری از اعضای انجمن‌های علمی در مراکز علمی و دانشگاهی و پژوهشی فعالیت می‌کنند ولی خاستگاه اولیه آن‌ها حوزه است.
*آیا انجمن های علمی حوزه در مسائل فرهنگی و تبلیغاتی و ترویجی نیز ورود دارد؟
خیر؛ انجمن‌ها صرفاً در حوزه‌های علمی فعالیت می‌کنند و کار فرهنگی و تبلیغاتی و ترویجی جزو مأموریت آن‌ها نیست. به همین دلیل در اساسنامه قیودی زده‌شده که انجمن‌های علمی از عرصه علمی خارج نشوند. به این معنی که به‌هیچ‌وجه از این تشکل و نهاد به‌مثابه ابزاری برای اهداف سیاسی استفاده نمی‌کنیم و در اساسنامه این نکته لحاظ شده است که انجمن‌های علمی به‌هیچ‌وجه وارد فعالیت‌های حزبی و جناحی و مسائل سیاسی که سیاست زدگی را به دنبال دارند ورود پیدا نکنند و همچنین فعالیت‌های اقتصادی نیز ندارد و صرفا یک مؤسسه علمی هستند و به جرئت می توان گفت این نهاد از معدود نهادهایی هست که فقط تمرکز علمی دارد و ساختار و اهداف و برنامه‌ها و اعضای آن، در راستای فعالیت‌های علمی آن تعریف شده است.
* انجمن‌های علمی، نهاد خودجوش علمی و داوطلبانه است
یکی از ویژگی های انجمن‌های علمی حوزه این است به‌رغم اینکه یک‌نهاد دارای مجوز است و در سازمان ثبت شرکت‌های رسمی کشوری ثبت‌شده و در نهادهای مربوطه یک مجموعه رسمی و شناخته‌شده می باشد درعین‌حال انجمن‌های علمی، نهاد خودجوش علمی و داوطلبانه است که حتی یک عضو رسمی ندارد و در تمام دنیا همین‌طور است که انجمن‌ها کارمند و حتی عضو هیئت‌علمی هم ندارند و به‌صورت خودجوش و رایگان فعالیت می‌کنند و همه اعضای انجمن ،نخبگانی هستند که عمدتاً اعضای هیئت‌علمی و پژوهشی ارگان‌های دیگر هستند ولی وقت اضافی خود و دغدغه‌های علمی خود را به این دلیل که در انجمن می‌توانند همفکران و صاحبان دغدغه مشترک خود را پیدا کنند در انجمن‌های علمی پیش می‌برند؛ انجمن‌های علمی به‌رغم اینکه خودجوش و داوطلبانه و غیررسمی هستند اما روزبه‌روز قوی‌تر می‌شوند؛ چراکه فعالیت‌های علمی مشترک اند و نیازها شدید و دردها هم زیاد است.
*در مسیر تشکیل انجمن های علمی حوزه با چه مشکلاتی مواجه بودید و تفاوت کارهای انجمن با مؤسسات علمی را چگونه ارزیابی می کنید؟
در طول یازده سال که از تأسیس انجمن‌های علمی می‌گذرد، با توجه به اینکه این کار اولین تجربه شکل‌گیری چنین نهادی در حوزه است، مقداری از پیشینه علمی انجمن‌های علمی صرف این شد که در بین مجامع علمی جایگاه شایسته خود را بیابد و خودمان هم باور کنیم که می‌توان چنین فعالیت‌هایی انجام داد؛ لذا بعد از تأسیس انجمن‌های علمی دوره‌ای را صرف تحکیم فعالیت‌ها کردیم تا وظایف برای مجموعه اعضا مشخص شود و دیگران هم از ما قبول کنند. آرام‌آرام انجمن‌های علمی به اولویت‌هایی ورود پیدا کردند که توسط خودشان طراحی شد و آرام‌آرام برخی کارهای قبلی را که برای دوره تثبیت لازم بودکم‌رنگ کردیم. بعد به کارهای اصلی خود ورود پیدا کردیم. مثلاً درزمینه تولید دانش اسلامی و گسترش و بسط معارف اسلامی که وظیفه اصلی ماست، فعالیت‌ها آغاز شد. این فعالیت‌ها برای مؤسسه‌ای خودجوش که عضو رسمی تمام‌وقت ندارد کار سختی است. ما نیروی رسمی که بخواهد پای‌کار باشد و یک نظریه را به سرانجام برساند نداریم ولی در انجمن‌های علمی یک عقلانیت جمعی کار می‌کند.
*تفاوت انجمن های علمی با یک پژوهشگاه علمی
در کشور و مخصوصاً حوزه کمتر چنین مجموعه‌هایی داریم البته مؤسسات آموزشی و پژوهشی فراوانی داریم که همه آن‌ها یک نقیصه مشترک دارند و آن اینکه اسم آن‌ها پژوهشگاه است و اعضای علمی هم دارند و نیروی زیادی هم جذب کرده‌اند، اما کارهای فردی ذیل عنوان کار جمعی انجام می‌شود. یک پژوهشگاه صد عضو دارد اما این صد فکر روی‌هم گذاشته نمی‌شود و محصول نهایی ،محصول عقلانیت صد فکر نیست بلکه صد فکر در کنار هم هستند هرکسی کار خودش را می‌کند و درنهایت کاری که تولید می‌شود کار یک نفر است و حداکثر دیگران آن را مطالعه و تأیید می‌کنند. درحالی‌که کار در انجمن‌های علمی محصول گفتگو و هم‌فکری‌ها و تعاملات و نشست‌هاست.
* انجمن‌های علمی پاتوق گفتگو هستند 
انجمن‌های علمی اصطلاحاً پاتوق گفتگو هستند و زمانی که یک فکر قصد عرضه را دارد، می توانیم بگوییم اینجا بورس افکار است. در بازار بورس افراد کالای خود را برای فروش مطرح می‌کنند و مشتری جذب می‌کنند. انجمن‌های علمی مانند بورس افکار هستند و کسی که نظریه و اندیشه‌ای دارد در انجمن‌های علمی مطرح و جمع زیادی پیرامون آن گفتگو می‌کنند تا درنهایت به یک فکر پخته تبدیل می‌شود و لذا یک انجمن فکری اتفاق می‌افتد و مزیت نسبی انجمن‌های علمی همین نکته است.
*اولویت‌های شما در انجمن های علمی حوزه چه مباحثی می باشد؟
اولویت ما این است که به سمت کارهایی حرکت کنیم که ظرفیت انجام آن را داریم ، یک سری از امور هست که یک فرد با تخصص خود می‌تواند انجام بدهد و پژوهشگاه‌ها و آموزشگاه‌ها هم می‌توانند آن را انجام بدهند. ما از این کارهایی که همه توانایی انجام آن را دارند پرهیز می‌کنیم و دنبال اموری هستیم که اگرچه وجه مشترک اعضای انجمن است، ولی متصدی ندارد. یا اگر متصدی هم دارد، کاری را می‌توانیم انجام بدهیم که متصدی آن توانایی انجام آن را ندارد و یک خصیصه‌ای زائد بر توانایی و امکانات دیگران است و دیگر اولویت ما این است که کارهای انحصاری را که مزیت و ظرفیت آن راداریم و از توان دیگران خارج است را انجام بدهیم لذا در دبیرخانه انجمن، نیازها و خلأها را بررسی می‌کنیم و با توجه به امکانات و ظرفیت‌هایی که داریم کارها را انتخاب می‌کنیم. برخی موارد یک کار بزرگی را طراحی می‌کنیم و نیازسنجی هم می‌شود که موردنیاز است، ظرفیت آن را هم داریم ولی امکانات آن را نداریم و متأسفانه مکان‌هایی که چنین امکاناتی رادارند به هر دلیلی همکاری ندارند؛ بنابراین ما هم به‌تناسب ظرفیت و امکاناتمان حرکت می‌کنیم گاهی کارهای بزرگی هست که متأسفانه در بیرون از انجمن متصدی ندارد و ما هم امکانات اجرای آن را نداریم. این هم نکته‌ای است که در اولویت برنامه‌های ما وجود دارد.
*انجمن های علمی حوزه در سال جاری چه برنامه‌هایی را در نظر دارد؟
از ابتدای امسال ما یک برنامه‌ریزی متناسب با ظرفیت‌ها و برنامه‌های حوزه علمیه را انجام دادیم. تا کنون درزمینه کرسی‌های نقد و نظریه‌پردازی کارهای فراوانی انجام داده‌ایم که تا امروز با عنوان کرسی رسمی نظریه‌پردازی درجایی ثبت‌نشده است و کارهای داخلی ما هست و همه ویژگی‌های علمی کرسی‌های نظریه‌پردازی را دارد.
ولی کرسی‌های نظریه‌پردازی دستگاه‌های حمایتی در دستگاه‌های رسمی کشوری زیر نظر وزارت فرهنگ و آموزش عالی و شورای عالی انقلاب فرهنگی است و عمدتاً کارهای دانشگاهی را انجام می‌دهد .
تا امروز کرسی‌های نظریه‌پردازی ما در حوزه‌ها فعال نبود. ما این کارها را بدون اینکه عنوانی داشته باشد انجام می‌دادیم ولی از ابتدای امسال که کرسی‌ها فعال شد و گروه کرسی‌های آزاداندیشی در حوزه موفق شد که مقررات خود را تکمیل و فعالیت رسمی خود را آغاز کند به دبیرخانه انجمن‌های علمی اعلام کردیم که برای امسال آمادگی طرح ده کرسی نظریه‌پردازی در حوزه را داریم و خوشبختانه اولین نظریه‌ای که مطرح شد و پیش دفاع آن انجام شد مربوط به انجمن اصول بود و تا اندازه‌ای هم موفق بود؛بنابراین در بحث کرسی‌های نظریه پردازی ورود پیداکرده‌ایم و امیدواریم انجمن‌های علمی در این زمینه که وظیفه اصلی آن‌هاست ورود پیدا کنند. امروز ما پانزده انجمن رسمی داریم که اگر هرکدام یک نظریه علمی بدهند، پانزده نظریه علمی می شود که آمار بالایی است.
*چه تعداد انجمن در حال حاضر مشغول به کار هستند و آیا بر این انجمن ها افزوده خواهد شد؟
نوزده انجمن رسمی ثبت‌شده داریم که مشغول فعالیت هستند و حدود سه هزار عضو دارند. البته انجمن‌هایی دیگری هم داریم که در نوبت تأسیس هستند. یکی از انجمن های مصوب ما انجمن فلسفه می باشد که توسط کمیسیون انجمن‌های علمی تصویب‌شده است البته اشکالاتی بر تأسیس این انجمن دارند وآن اینکه با وجود مجمع عالی حکمت، کار انجمن فلسفه تکراری است درحالی‌که اینگونه نیست و به صورت مکتوب اعلام کرده‌ایم که این انجمن، ازجمله انجمن‌هایی بود که روی آن تأمل و اصرار داریم و در نامه به شورای اعطا نیز قید کرده ایم که یک وقتی مقام معظم رهبری در نمایشگاه مشکات، لیست انجمن‌های علمی حوزه را که دیدند و دو انجمن فقه و فلسفه در انجمن‌های موجود نبود ایشان سؤال کردند چرا این دو انجمن در بین انجمن‌های شما نیست و عرض کردیم که ما شورای عالی فقه داریم ولی ایشان فرمودند: مجمع عالی کار خودش را می‌کند و شما هم کار خودتان را می‌کنید و اشکالی هم ندارد که دو مجموعه کار کنند.
ما همین نگاه مقام معظم رهبری را به‌صورت نامه‌ای به شورای اعطا ارسال کردیم تا آقایان مجدداً در تصویب این انجمن بازنگری کنند و دیگری انجمن فقه است که مقدمات کار فراهم‌شده است و اعضای هیئت مؤسس جلسات متعددی را برگزار کرده‌اند؛ اما انجمن فقه در حوزه دارای حساسیت ویژه‌ای است چراکه فقه ناموس حوزه است و اگر انجمن بخواهد شکل بگیرد باید به بزرگان این حوزه توجه کند و چون انجمن کار تولیدی دارد و باید مرجعیت علمی پیدا کند با حضور مراجع تقلید و اساتید و اعاظمی که در حوزه هستند، انجمن که اعضای آن نسل جوان‌تر حوزه هستند، در کنار حوزه و مراجع و بزرگان، کار کردن قدری سخت می‌شود و طراحی ما این بود که انجمن فقه و اصول را با توجه بیشتری در نظر بگیریم. با دقتی که شد نزدیک به صد نفر از اساتید سطح عالی حوزه را برای انجمن دعوت کردیم و شرط گذاشتیم که عضو معمولی نگیریم چراکه در اساسنامه انجمن، حداقل شرائط اعضا، کارشناس ارشد و دارای تألیف و اشتهار است ؛ اما در انجمن فقه و اصول شرط گذاشتیم که اعضا بایدجزو اساتید سطوح عالی حوزه باشند و تا حدی که مقدور است این انجمن تحت اشراف مراجع و بزرگان حوزه اداره بشود. الآن این انجمن چند سال است که فعالیت خوبی دارد و در بین اساتید حوزه هم جاافتاده و حدود دو سال است که انجمن به‌صورت غیررسمی کارهای مقدماتی خود را انجام می‌دهد و هنوز مجوز ثبت رسمی خود را نگرفته است و امیدواریم این کار سریع‌تر عملیاتی بشود.
البته انجمن‌های دیگری هم درخواست تشکیل و تصویب داده‌اند مانند انجمن ادبیات عرب ، در سال گذشته چند درخواست از سوی متخصصان حوزه زبان راجع به انجمن زبان داشتیم. درنهایت کمیسیون ترجمه و زبانهای خارجی تصویب شد؛همچنین انجمن ادبیات و ترجمه زبان عربی امسال راه‌اندازی خواهد شد.
از دیگر پیشنهادات، انجمن هنر می باشد و در تأسیس آن هم اصرار زیادی بود اما انجمن هنر به‌رغم اینکه متقاضیانی دارد، اما در حوزه هنوز ظرفیت آن نیاز به تقویت دارد. انجمن هیئت نجوم که درخواست آن مربوط به چندین سال قبل است و در حوزه هم متخصصین و علاقه‌مندانی دارد و نیاز هم هست، ولی هنوز در نوبت برنامه‌ریزی است.
درزمینه ادبیات، انجمن قلم حوزه هست که خوشبختانه همه فرهیختگان شعر و ادبیات حوزه در این انجمن جمع شده‌اند و پیشنهاد شده بود که نام انجمن قلم به انجمن هنر و قلم اسلامی تغییر نام دهد تا بتوان متقاضیان دیگر عرصه‌های هنری که ظرفیت لازم را ندارند و یا به دیگر دلایل تصویب نشده‌اند در این انجمن ادغام شوند.
*آیا در نظر دارید که در آینده ،انجمن ها به پژوهشکده تبدیل شوند یا خیر؟
ما ایده‌ای برای تبدیل به پژوهشکده نداریم و انجمن‌ها در سطحی بالاتر از پژوهشگاه‌ها و نهادی فرا نهاد هستند. منظور از بالاتر بودن این است که موازی با هیچ‌یک از نهادهای آموزشی و پژوهشی نیست و کار آن این است که حوزه دانش را رصد می‌کند و مجموعه مراکز آموزشی و پژوهشی را هم در کنار خود داشته باشد.
انجمن یک تافته جدا بافته نیست بلکه بازوان آن مراکز علمی و پژوهشی است و کارهای خود را با کمک آن‌ها انجمن می‌دهد و انجمن کارهای ستادی را انجام می‌دهند و سایر امور در مجموعه‌های آموزشی و پژوهشی انجام می‌شوند،لذا انجمن هیچ‌گاه به غیر انجمن تبدیل نخواهد شد. خصیصه انجمن این است که تا آخر انجمن می‌ماند و عقلانیت جمعی انجمنی دارد لذا چنین ایده‌ای در آینده ما وجود ندارد. هرکدام از انجمن‌های ما را چندین پژوهشکده حمایت می‌کنند و اعضای انجمن عضو همان پژوهشکده‌ها هستند.
*با توجه به فعالیت هایی که در این چند سال داشته اید این انجمن ها چه خروجی علمی داشته اند؟
در خصوص خروجی انجمن‌های علمی با توجه به حوزه‌های متعددی که داریم به‌صورت گسترده با مدیریت حوزه در تعامل هستیم. کارهایی اخیر در حوزه انجام‌شده است که بخش اعظم آن‌ها با همکاری انجمن‌های علمی انجام‌شده است مانند کتاب سال حوزه که کار بزرگی است و ارزیابی و داوری آن‌ها با همکاری انجمن‌های علمی انجام می‌شود. دروس تخصصی حوزه و سرفصل‌ها و متون درسی آن‌ها با همکاری انجمن‌های علمی انجام می‌شود و اعضای انجمن‌های علمی عضو شورای تصمیم سازی حوزه نیز می باشند.
یکی از خروجی‌های انجمن‌های علمی کمک‌رسانی به بدنه مدیریت حوزه است و یکی از کارهایی که از حدود دو سال قبل آغازشده است تأسیس اتاق فکر مشترک با مدیریت حوزه بوده است و در این اتاق فکر چهار گروه را پیش‌بینی کرده‌ایم و کارهای مشترک انجمن‌های علمی و حوزه در این اتاق فکر ساماندهی می‌شوند.
* انجمن اقتصاد حوزه بازوی نظام درزمینه اقتصاد مقاومتی
درزمینه تأسیس رشته‌های تخصصی، اقتصاد، تعلیم و تربیت و برخی دانش‌هایی که در انجمن‌های علمی وجود دارد پیشنهادهایی داریم. در انجمن اقتصاد، هم رشته اقتصاد اسلامی را پیش نهاد داده‌ایم که توسط مدیریت حوزه مورد استقبال قرارگرفته است و با توجه به ظرفیت‌های انجمن‌های علمی حوزه ورود پیداکرده است و در سال گذشته مدیر محترم حوزه های علمیه مسئول انجمن اقتصاد را برای ایجاد مرکز تخصصی اقتصاد مقاومتی مأمور کردند و این تنها نهادی است که درزمینه اقتصاد مقاومتی از طرف حوزه به‌نظام کمک می‌کند و حوزه از طریق انجمن‌های علمی این همکاری‌ها را انجام می‌دهد.
امسال بعدازاینکه سیاست‌های کلان برنامه ششم به دولت ابلاغ شد در نامه‌ای به آیت‌الله حسینی بوشهری اعلام کردیم که آمادگی آن را داریم تا از طرف حوزه در سال همدلی دولت و ملت، درزمینه طراحی و تنظیم و برنامه‌ریزی برنامه ششم توسعه و مخصوصاً در بخشهای فرهنگی همکاری کنیم.
همچنین کارهای مشترکی را در بخشهای مختلف با دولت؛ مجلس و قوه قضائیه انجام می دهیم؛ به عنوان مثال انجمن فقه و حقوق با قوه قضائیه همکاری نزدیک دارد همچنین انجمن‌های سیاست و اقتصاد با دولت همکاری متعددی دارد و در مراکز متعدد دولتی و حوزوی حضور و فعالیت داریم.
*در خصوص خروجی علمی انجمن‌های علمی، در کرسی‌های نظریه‌پردازی چه اقداماتی صورت گرفته است؟
در خصوص خروجی علمی انجمن‌های علمی، در کرسی‌های نظریه‌پردازی پیش نهاد دادیم که خوشبختانه تصویب هم شد با توجه به اینکه ما انجمن هستیم و با کمبود امکانات مواجه هستیم لذا پیشنهاد شد هر نظریه‌ای که مطرح می‌شود، صاحب نظریه بتواند با همکاری مشترک انجمن و پژوهشکده یا دانشکده مربوطه به‌صورت مشترک کار کنند.
برخی نظریات در گروه حمایت از نظریه‌ها به‌صورت مشترک در حال کار است تا چند نهاد با همکاری انجمن متصدی انجام کار باشند. این باعث می‌شود محققین انگیزه بیشتری برای طرح نظریات خود در انجمن داشته باشند و دیگر اینکه وقتی چند سازمان پشتیبان کار باشند، پیشرفت کار راحت‌تر انجام می‌شود.
البته از وضعیت موجود راضی نیستیم و معتقدیم باید در تقویت ابعاد تئوریک نظام اسلامی حرکت کنیم، نیازها و خلأها فوق‌العاده شدید هستند و تأخر عملکردی داریم و عقب هستیم و خیلی باید کارکنیم و این‌ها نشان می‌دهند که انجمن‌ها ضرورت دارند و اینکه هرچقدر کارکنیم نیازها شدیدتر است.
کار انجمن‌های علمی اجرایی نیست بلکه علمی است. ما با معاونت فن‌آوری ریاست جمهوری ارتباط نزدیک داریم و از چند سال قبل پروژه مشترکی تحت عنوان ممیزی علوم را با همکاری انجمن‌های علمی عملیاتی کرده‌ایم و هرکدام از انجمن‌های ما درزمینه ممیزی علوم چند کار انجام داده‌اند. این‌یک کار کشوری است و انجمن‌های علمی در حوزه معرفتی آخرین وضعیت یک دانش را که ما در کجای دانش هستیم چه کرده‌ایم چه تعداد پژوهشگر و نشریه داریم و نسبت به دنیا و کشورهای منطقه در کجای آن علم قرار داریم انجام می‌دهند. در علوم مختلف این کار انجام‌شده است و موردقبول واقع‌شده است. برخی از کارهای ما جزو کارهای برتر شناخته‌شده‌اند. امسال به‌محض اینکه مقام معظم رهبری برنامه سیاست‌های کلان را اعلام کردند، بلافاصله اعلام کردیم در این عرصه آمادگی کمک به دولت و مجلس راداریم. همچنین با برخی مراکز مانند مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام تعامل داریم و تا مدت‌ها رئیس این مرکز عضو انجمن‌های ما بودند. با مراکز پژوهشی که دولت دارد ارتباط نزدیک داریم و از این طریق به‌نظام کمک می‌کنیم و باوجود کمبودهایمان در حد توانمان همکاری می‌کنیم و با حوزه نیز همکاری نزدیک و مستقیم داریم.
*آیا بازتاب فعالیت های انجمن های علمی حوزه در قالب نشریه و مجلات منتشر می شود و چند مجله و نشریه از انجمن های مختلف این نهاد عرضه می گردد؟
تقریباً نوزده انجمن ما نشریه داخلی و یا نشریه تخصصی دارند و برخی انجمن‌های ما سعی بر انتشار مجله علمی و پژوهشی دارند؛ انجمن کلام و انجمن مطالعات سیاسی و انجمن فقه و حقوق مجله علمی و پژوهشی دارند؛ و انجمن مهدویت مجوز انتشار نشریه خود را گرفته است. برخی دیگر از انجمن‌ها هم‌کارهای مقدماتی نشریات علمی پژوهشی خود را انجام می‌دهند و امیدواریم تا سال آینده تمام انجمن‌های ما علاوه بر نشریات داخلی خود صاحب نشریات علمی پژوهشی بشوند.
گفتگو:حمیدکرمی
